عوامل متعددی بر پایداری ویتامین در خوراک دام تأثیر می‌گذارند. این عوامل ممکن است بسته به اینکه ویتامین‌ها به طور طبیعی در مواد اولیه خوراک وجود دارند یا به صورت پریمیکس به رژیم غذایی اضافه می‌شوند، متغیر باشند.
در ادامه به بررسی این عوامل در هر دو حالت و همچنین راهکارهای بکارگرفته شده برای بهبود پایداری، و مصرف ویتامین‌های موجود در رژیم غذایی توسط دام می‌پردازیم. همچنین در صورت تمایل می‌توانید این مطلب را در قالب پادکست گوش بشنوید.
علوفه نقش مهمی در تأمین ویتامین برای نشخوارکنندگان ایفا می‌کند. با این حال، میزان ویتامین علوفه به دلیل عوامل زیر بسیار متغیر و غیرقابل پیش بینی است:
به طور کلی علف‌ها دارای کمترین میزان بتاکاروتن (۱۴۶ میلی‌گرم بر کیلوگرم DM) هستند درحالی که بقولات بیشترین میزان بتاکاروتن را (۴۳۸ میلی‌گرم بر کیلوگرم DM) دارند. تفاوت سطح بتاکاروتن عمدتا به دلیل نسبت برگ به ساقه در گیاه و ظرفیت سنتز کردن کاروتن توسط گیاه است.
سطح بتاکاروتن و توکوفرول (نوعی ویتامین E) در علف‌ها و بقولات در مراحل اولیه بالا است و با رشد گیاه کاهش می‌یابد. در مرحله رشد کامل، گیاهانی همچون علف‌ها، ۱۰ درصد و بقولات ۴۰ درصد میزان کاروتن گیاه نابالغ را دارند. عامل اصلی تغییر میزان بتاکاروتن و توکوفرول موجود در علوفه در دوره رشد، تغییر نسبت برگ به ساقه است زیرا برگ‌ها به طور قابل توجهی از نظر ویتامین غنی‌تر از ساقه‌ها هستند. رشد ساقه‌ها با افزایش تراکم ماده خشک همراه است. بنابراین سطح بتاکاروتن و میزان ماده خشک رابطه معکوس دارند.
در مرحله‌ی معینی از رشد، هنگامی که علوفه در شرایط بارانی با دمای پایین رشد می‌کند، از نظر بتاکاروتن و توکوفرول غنی‌تر می‌باشد. اثر مثبت این شرایط مرتبط با افزایش نسبت برگ به ساقه است که به افزایش سطح بتاکاروتن و توکوفرول کمک می‌کند.
خشک کردن محصولات زراعی بر روی زمین یا در انبار، میزان ویتامین آن‌ها را کاهش می‌دهد. مشخص شده که بیش از ۸۰ درصد کاروتن شبدر در 2۴ ساعت اولیه قرار گرفتن در معرض آفتاب از بین می‌رود و هنگامی که این محصول زراعی به مدت ۴ تا 5 روز زیر اآفتاب خشک می‌شود عملا میزان کاروتن آن به صفر می‌رسد. میزان بتاکاروتن علوفه‌ای که ابتدا در معرض باران قرار گیرد و سپس توسط آفتاب خشک شود کمتر از حالتی است از ابتدا زیر نور آفتاب خشک شود. بنابراین، اگر علوفه مدت زمان طولانی در معرض آفتاب قرار گیرد و همزمان نیز تحت رگبارهای متعدد باشد همه بتاکاروتن موجود در آن تقریبا از بین می‌رود .
سیلاژهای کپک زده یا خراب ممکن است بر پایداری برخی از ویتامین‌ها مانند ویتامین A تأثیر منفی بگذارد. علائم کمبود ویتامین A شامل مشکلات باروری در دام نر و ماده می‌شود. گاوهای باردار ممکن است سقط جنین داشته باشند، جفت خود را نگه دارند و دچار عفونت رحمی شوند و یا گوساله‌های ضعیف، مرده یا نابینا به دنیا آورند. برای جلوگیری از رشد کپک‌ها در سیلاژ، باید بدقت از شیوه‌های تولیدی که کیفیت را حفظ می‌کنند پیروی کرد. شیوه‌های تولید سیلاژ که مورد قبول واقع شده‌اند شامل:
با گسترش روزافزون تولید دام، تولید مکمل‌های ویتامینی مصنوعی به شکل پریمیکس با توجه به میزان متغیر و غیر قابل پیش بینی ویتامین موجود در علوفه امری ضروری است.
پایداری مکمل‌های ویتامینی مصنوعی ممکن است تحت تأثیر عوامل زیر قرار گیرد:
ویتامین‌ها نسبت به محیط فیزیکی و شیمیایی خود بسیار حساس هستند و واکنش‌های اکسایش-کاهش ناشی از تماس با مواد معدنی کم مصرف عامل اصلی ناپایداری ویتامین‌ها هستند. ماده معدنی کم مصرف می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر پایداری ویتامین داشته باشد. یون‌های فلزی آزاد شده، سولفات‌ها، کربنات‌ها و اکسیدها (مواد معدنی کم مصرف به فرم غیر آلی) واکنش پذیرترین هستند، در حالی که کلاته‌ها که دسته‌ای از مواد معدنی کم مصرف به فرم آلی کمترین واکنش‌پذیری را دارند. بنابراین، روش فعلی غنی سازی بیش از حد با مواد معدنی کم مصرف غیرآلی می‌تواند ناخواسته بر پایداری ویتامین تأثیر منفی داشته باشد و به این ترتیب به طور غیر مستقیم بر سلامت و بازدهی دام اثر منفی بگذارد.
به دلیل قرار گرفتن در معرض حرارت، پلت کردن مخرب‌ترین فرآیند برای ویتامین‌ها است. هرچند با پلت کردن در دمای زیر ۸۰ درجه سانتی‌گراد میزان تخریب ویتامین صفر یا بسیار اندک است. در دماهای بالاتر، اصلاح شیمیایی می‌تواند پایداری برخی ویتامین‌ها همچون ویتامین C که به راحتی در این حالت اکسید یا نابود می‌شوند بالا ببرد. استریفیکاسیون اتم دو کربنی و ویتامین C به همراه فسفات از ویتامین C در برابر اکسیداسیون محافظت می‌کند. اسپری مایعات(کوتینگ) و انکپسولاسیون به وسیله کربوهیدرات، پروتئین یا اتیل سلولز، ویتامین‌هایی همچون ویتامین A و D3 را در برابر حرارت، رطوبت و فشار حین فرآیند پلت کردن حفظ می‌کند.
پریمیکس‌های حاوی ویتامین را می‌توان حدود ۳ تا ۴ ماه انبار کرد. هرچند، زمان انبارش درصورتی که ویتامین B4 و مواد معدنی کم مصرف در ترکیب با سایر ویتامین‌های موجود در پریمیکس باشند نباید از ۶۰ روز بیشتر شود. همچنین استفاده از کیسه‌های مخصوص بسته‌بندی خوراک، میزان جذب رطوبت را کاهش می‌دهد و درنتیجه پایداری ویتامین در خوراک بهبود می‌یابد.
بنابراین توجه به نکات گفته شده در هنگام تهیه و فرآوری خوراک دام از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. با بررسی و توجه به این عوامل می‌توان خوراکی باکیفیت‌تر برای دام فراهم نمود تا پایداری و مصرف ویتامین‌های موجود در خوراک توسط دام بهبود یابد.
•
منابع:
